Prokurent a obowiązek złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości

W tym wpisie staram się odpowiedzieć na pytanie czy na gruncie nowych przepisów prawa upadłościowego prokurent ma legitymację do złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości, a w konsekwencji, czy ciąży na nim taki obowiązek. Kwestia ta jest niebagatelna, gdyż przepisy przewidują surową odpowiedzialność odszkodowawczą i karną osób, na których ciąży obowiązek terminowego złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości.

Stare brzmienie przepisów

Przepisy, które obowiązywały do 31 grudnia 2015 r. stanowiły, że w stosunku do osób prawnych oraz jednostek organizacyjnych nieposiadających osobowości prawnej, którym odrębna ustawa przyznaje zdolność prawną – uprawnienie do złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości przysługiwało każdemu, kto miał prawo ich reprezentowania sam lub łącznie z innymi osobami. Skutkiem takiego uprawnienia, było nałożenie na te osoby obowiązku złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości niewypłacalnego podmiotu.

Takie brzmienie tych przepisów skutkowało rozbieżnymi interpretacjami tej kwestii przez przedstawicieli doktryny jak i przez sądy. Przyczynę tego stanowił fakt, że prokurent niewątpliwie należał(-y) do kręgu podmiotów umocowanych do reprezentowania dłużnika. Skutkowało to dużą niepewnością w zakresie odpowiedzialności prokurentów, którzy z jednej strony pozbawieni są (z założenia) prawa prowadzenia spraw spółki, a więc wpływu na organizację jej spraw i zarządzanie, a w konsekwencji również i pełnej informacji na temat jej sytuacji majątkowej. Z drugiej strony, prokurent jako reprezentant dłużnika był potencjalnie zagrożony surową odpowiedzialnością za brak terminowego złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości.

Na gruncie tych przepisów, w kwestii obowiązku prokurenta do złożenia wniosku orzekł Sąd Najwyższy (wyrok z 15 marca 2013 r. V CSK 177/12), który stwierdził, że prokurent spółki jest uprawniony, a nie zobowiązany do zgłoszenia wniosku o ogłoszenie upadłości. Wyrok ten dał silny argument przeciwko odpowiedzialności prokurentów, jednakże nie mógł całkowicie zapobiec odmiennym orzeczeniom sądów, dla których stanowił on jedynie wskazówkę interpretacyjną wspomnianych przepisów.

Nowe regulacje

W związku z tym, przy okazji wprowadzenia przepisów prawa restrukturyzacyjnego oraz związanej z tym dużej reformy prawa upadłościowego, ustawodawca zdecydował się na ingerencję w przepisy określające krąg osób, na których ciąży obowiązek złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości.

Uzasadnienie do ustawy nowelizującej omawiane przepisy mówi, że zmiana „ma na celu jednoznaczne wyeliminowanie wątpliwości co do uprawnienia do składania wniosku przez prokurentów. Co prawda, zgodnie z dominującym w literaturze poglądem, prokurent nie jest legitymowany do złożenia wniosku, aczkolwiek problem ten nie jest postrzegany jednolicie. Pewność prawa wymaga, aby eliminować z ustawy przepisy niejednoznaczne i budzące wątpliwości.”

W ostatnich miesiącach spotkałem się jednak z opiniami, że kwestia ta w dalszym ciągu pozostaje niejednoznaczna. Moim zdaniem problem ten został rozstrzygnięty. Na gruncie obecnie obowiązujących przepisów prokurent nie ma legitymacji (a w konsekwencji i obowiązku) do złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości. Przemawiają za tym argumenty, które przedstawiam poniżej.

Znowelizowany artykuł art. 20 ust 2 PrU (oraz związany z nim art. 21 ust 2 PrU) przewiduje, że uprawnienie oraz obowiązek do złożenia wniosku przysługuje każdemu, kto na podstawie ustawy, umowy spółki lub statutu ma prawo do prowadzenia spraw dłużnika i do jego reprezentowania, samodzielnie lub łącznie z innymi osobami.

Oznacza to, że omawiane przepisy nakładają obowiązek złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości na osoby, którym (1) przysługuje zarówno prawo reprezentowania spółki jak i (2) prawo do prowadzenia jej spraw. Ponadto, (3) uprawnienia te powinny wynikać z aktu na poziomie ustawowym lub statutowym/umowy spółki.

Prokura jako szczególny rodzaj pełnomocnictwa daje uprawnienie do reprezentowania mocodawcy w ustawowo określonym zakresie. Jednakże, uprawnienie do działania w charakterze prokurenta wynika z aktu udzielającego prokury. Zasadniczo, składają się na niego wewnętrzna uchwała wspólników/zarządu o ustanowieniu prokury oraz akt jej udzielenia o charakterze zewnętrznym tj. oświadczenie podpisane zgodnie z zasadami reprezentacji przyjętymi w danej spółce. Uprawnienia prokurenta do reprezentowania mocodawcy nie wynikają zatem z aktów równoważnych tym, które zostały wskazane w ustawie prawo upadłościowe tj. ustawy, statutu/umowy spółki, lecz z jednostronnej czynności udzielającej prokury przez spółkę/przedsiębiorcę, co oznacza, że ta przesłanka ustawowa nie jest spełniona.

Ponadto, nie dochodzi do spełnienia również przesłanki odnoszącej się do prowadzenia spraw spółki. Wynika to przede wszystkim z brzmienia przepisów kodeksu cywilnego regulujących prokurę, które stanowią, że prokura obejmuje umocowanie do czynności sądowych i pozasądowych, jakie są związane z prowadzeniem przedsiębiorstwa. Prokura jest zatem pełnomocnictwem, które ogranicza się do działania w sferze reprezentacji mocodawcy względem osób trzecich. Prokurent nie ma zatem prawa do podejmowania ze skutkiem wewnętrznym decyzji na szczeblu organizacyjnym i biznesowym dotyczących funkcjonowania spółki. Dla porównania, warto w tym miejscu wskazać, że przepisy określające zakres umocowania zarządu spółki odnośnie prowadzenia spraw spółki jasno stanowią, że członkowie zarządu mają prawo do prowadzenia spraw i reprezentowania spółki (art. 204 ust. 2 KSH). Podobnie jak art. 208 par. 2 KSH, który mówi o prawie i obowiązku każdego z członków zarządu do prowadzenia spraw spółki.

Piotr Zimmerman w swoim komentarzu (Prawo upadłościowe. Prawo restrukturyzacyjne. Komentarz, IV Wydanie, 2015) podnosi także argument, że o wyłączeniu uprawnienia (obowiązku) prokurenta do złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości świadczy także treść art. 109(7) § 2 kodeksu cywilnego, zgodnie z którym prokura wygasa wskutek ogłoszenia upadłości. Komentator wskazuje, że „ustawodawca nie uchylił ww. przepisu, co oznacza, że nie mógł przyznać prokurentowi ani obowiązku ani uprawnienia do złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości, skoro stosunek prokury wygasa z chwilą ogłoszenia upadłości. Postanowienie o ogłoszeniu upadłości jest zaś skuteczne i wykonalne z momentem jego wydania (art. 51 ust. 2 PrUp). Gdyby przyjąć pogląd przeciwny, to należałoby uznać, że osoba która była prokurentem-wnioskodawcą ma także legitymację do złożenia wniosku o uzasadnienie postanowienia o ogłoszeniu upadłości czy nawet jego zaskarżenia (np. w zakresie nieprawidłowo ustalonych kosztów). To zaś jest wykluczone właśnie z uwagi na wygaśnięcie prokury już z chwilą ogłoszenia upadłości, a nie dopiero z dniem uprawomocnienia się postanowienia o ogłoszeniu upadłości”.

Na koniec dodam jeszcze, że takie wyjaśnienie brzmienia omawianych przepisów i ich uzasadnienia (a więc, że prokurent nie ma obowiązku ani prawa złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości) przedstawiają także Autorzy projektu znowelizowanych przepisów, których wyjaśnień miałem okazję wysłuchać z pierwszej ręki, w trakcie prowadzonych przez nich wykładów na studiach podyplomowych z prawa restrukturyzacyjnego na Uczelni Łazarskiego w Warszawie.