Instytucja fundacji znana jest polskiemu prawu od dawna, jednakże wyłącznie w ograniczonym zakresie – dla celów publicznych. Obecnie nie ma możliwości utworzenia fundacji dla interesów prywatnych. W polskim porządku prawnym na próżno było szukać skutecznego narzędzia, które pozwoliłoby zaplanować wielopokoleniową sukcesję rodzinnego przedsiębiorstwa. Ta sytuacja ma się zmienić wraz z wejściem w życie ustawy o fundacji rodzinnej, planowanej na początek 2022 roku.

W artykule:
1. Co było dotychczas?
2. O co chodzi z fundacją rodzinną?
3. Dla kogo jest fundacja rodzinna?
4. Ile to kosztuje?
5. Beneficjenci fundacji rodzinnej
6. Opodatkowanie fundacji rodzinnych
7. Sukcesja fundacji rodzinnej
8. Podsumowanie

Co było dotychczas?

Uboga oferta rozwiązań prawnych umożliwiających zachowanie ciągłości i niepodzielności przedsiębiorstw rodzinnych wymusza niejako poszukiwanie alternatywnych rozwiązań dla planowania sukcesji.

Na gruncie polskiego porządku prawnego, do przekazania rodzinnej firmy najczęściej korzystano z:

  1. Dziedziczenia (przez krąg osób dziedziczących „z ustawy” lub osoby wskazane w testamencie);
  2. Darowizny lub sprzedaży;
  3. Tworzenia spółek i ich wzajemnych powiązań.

Każda z powyższych metod ma przynajmniej jedną wadę – krótkotrwały wpływ na losy rodzinnego biznesu. Brak instytucji umożliwiającej utrwalenie woli testatora w całej rozciągłości, determinował konieczność dostosowywania instrumentów do bieżących potrzeb lub skutkował kreowaniem niekonwencjonalnych mechanizmów sukcesyjnych.

Zamiast tworzyć złożone (i kosztowne) struktury holdingowe lub dedykowane zamknięte fundusze inwestycyjne, kapitał niejednokrotnie kumulowany był w fundacjach prywatnych (private fundation) lub funduszach powierniczych (trust), funkcjonujących w Austrii, Holandii, Lichtensteinie, na Malcie, w Niemczech, Szwajcarii, Szwecji, a od niedawna także na Węgrzech.

O co chodzi z fundacją rodzinną?

Istotą pomysłu, który od lat z powodzeniem funkcjonuje w innych państwach jest zachowanie trwałości rodzinnego majątku, zgodnie z wolą fundatora. Dobrze zaplanowana sukcesja, z wykorzystaniem fundacji rodzinnej pozwoli na konkretyzację i ujednolicenie celów rodzinnej firmy, a w konsekwencji umożliwi ich zakreślenie w dalszej perspektywie, aniżeli do drugiego pokolenia. Długoterminowa strategia jest w tym aspekcie kluczowa. Do tej pory brakowało jednak odpowiedniego narzędzia do wdrożenia takich planów. Dzięki fundacji rodzinnej będzie to możliwe.

W jaki sposób? Oto garść podstawowych informacji o fundacji rodzinnej: 

  • Zarządzenie i ochrona majątku oraz świadczenie na rzecz beneficjentów, których wskazuje fundator – to główne zadania fundacji rodzinnej.
  • Ograniczenie ryzyka rozdrobnienia majątku lub utraty kontroli nad częścią aktywów. Konflikty rodzinne, sprzedaż udziałów osobom trzecim lub rozdrobnienie akcjonariatu – to tylko niektóre problemy, których można uniknąć.
  • Rola inwestora pasywnego. Fundacja jest właścicielem majątku przekazanego do fundacji. Skupia ona grupę powiązanych ze sobą podmiotów, umożliwiając sprawne zarządzanie.
  • Brak możliwości prowadzenia działalności gospodarczej. Zasadniczym celem pozostaje zabezpieczenie majątku. Ryzyko gospodarcze jako nieodłączny element biznesu zostaje wyeliminowane.

Dla kogo jest fundacja rodzinna?

Założenie fundacji rodzinnej powinien rozważyć każdy przedsiębiorca – niezależnie do skali prowadzonego biznesu – o ile planuje on przekazanie firmy w ręce następnego pokolenia.

Główną zaletą omawianego rozwiązania jest elastyczność. Fundator dysponuje możliwością ukształtowania obowiązków i uprawnień członków rodziny, zgodnie z ich planami oraz swoją wizją. Wypracowana przez lata marka nie może zostać sprzeniewierzona.

Jak utworzyć fundację rodzinną? Utworzenie fundacji rodzinnej ma polegać na podjęciu pięciu kroków:

  1. Sporządzenie statutu fundacji, w którym zapiszemy wszystkie plany w związku z sukcesją i sukcesorami (ich roli w późniejszym zarządzaniu majątkiem oraz korzyści jakie mieliby z fundacji pozyskać);
  2. Złożenie oświadczenia fundatora o utworzeniu fundacji – poprzez sporządzony u notariusza akt założycielski (fundacja powstanie za życia fundatora) lub testament (fundacja powstanie po śmierci fundatora);
  3. Ustanowienie organów fundacji rodzinnej – wymaganych przez ustawę albo statut;
  4. Wniesienie mienia do fundacji – w wysokości nie mniejszej niż 100.000,00 zł;
  5. Wpisanie do rejestru fundacji rodzinnych – z tą chwilą fundacja nabywa osobowość prawną.

Ile to kosztuje?

Rejestracja fundacji rodzinnej wymaga odzwierciedlenia w rejestrze fundacji rodzinnych Krajowego Rejestru Sądowego, co wiąże się z opłatą w wysokości 500,00 zł.

W przypadku wprowadzenia zmian w utworzonej fundacji rodzinnej, wymagających odnotowania w rejestrze, opłata od wniosku będzie wynosiła 250,00 zł.

Projekt ustawy nie zawiera zmian dotyczących kosztu sporządzenia aktu założycielskiego w formie aktu notarialnego. Należy przypuszczać, że będzie on uzależniony od wysokości mienia wnoszonego do fundacji rodzinnej – tak jak ma to miejsce w przypadku „klasycznych” fundacji.  Stawka taksy notarialnej przy wniesieniu mienia do fundacji rodzinnej w minimalnej wysokości wyniosłaby nie więcej niż 2.610,00 zł (tj. 1.010,00 zł + 0,4% od nadwyżki powyżej 60.000,00 zł). W przypadku wniesienia mienia o wartości powyżej 100.000,00 zł wysokość taksy notarialnej ustalana jest z uwzględnieniem następujących reguł:

  1. powyżej 60.000,00 zł do 1.000.000,00 zł – 1010,00 zł + 0,4% od nadwyżki powyżej 60.000,00 zł;
  2. powyżej 1.000.000,00 zł do 2.000.000,00 zł – 4770,00 zł + 0,2% od nadwyżki powyżej 1.000.000,00 zł;
  3. powyżej 2.000.000,00 zł – 6770,00 zł + 0,25% od nadwyżki powyżej 2.000.000,00 zł, nie więcej jednak niż 10.000,00 zł, a w przypadku czynności dokonywanych pomiędzy osobami zaliczonymi do I grupy podatkowej w rozumieniu przepisów ustawy z dnia 28 lipca 1983 r. o podatku od spadków i darowizn nie więcej niż 7500,00 zł.

Pamiętajmy, że elementami kosztów można zarządzić. Wielu notariuszy zgadza się na umowne ustalenie kosztów w uprzednich negocjacjach. Takie rozmowy należy podjąć przed wyborem kancelarii, która miałaby wesprzeć proces założenia Fundacji. Dodatkowo część majątku można do Fundacji przekazać darowizną, co jest bardziej efektywne w kontekście samej taksy notarialnej.

Czytaj także: Otrzymanie przez fundację lub organizację pożytku publicznego udziałów w spółce z o.o. nie podlega opodatkowaniu

Jak działa fundacja rodzinna?

Fundatorem może być każda osoba fizyczna. Projekt ustawy dopuszcza możliwość założenia fundacji przez kilku fundatorów (możliwość ta jest wyłączona, w przypadku powołania fundacji rodzinnej w testamencie, który może zostać sporządzony przez jedną osobę). 

Ani fundator, ani beneficjenci nie otrzymują praw udziałowych na skutek utworzenia fundacji. Pozostaje ona odrębną strukturą, posiadającą własny majątek oraz osobowość prawną. Co istotne, fundator nie jest odpowiedzialny za jej zobowiązania.

Kluczowym elementem efektywnej realizacji planów fundatora jest ustalenie statutu. Jest on filarem określającym najważniejsze zasady funkcjonowania podmiotu (m.in.: krąg beneficjentów; zasady wykorzystania mienia fundacji; uprawnienia i obowiązki osób zarządzających fundacją oraz sposób jej reprezentacji). Fundator dysponuje szeroko zakreśloną swobodą wyrażającą się w możliwości określenia zasad funkcjonowania i zarządzania fundacją rodzinną. Statut to dokument, który poza elementami wskazanymi w ustawie, będzie urzeczywistnieniem wizji fundatora.

Kształt podmiotu (brzmienie statutu) zostaje określony przez fundatora. Może on podlegać modyfikacjom i uzupełnieniom jeszcze za jego życia (fundator przeprowadza zmiany samodzielnie) lub w oparciu o warunki i sposób ich przeprowadzania po jego śmierci (z uwzględnieniem zasad zakreślonych przez fundatora).

Jakie są organy fundacji rodzinnej?

Struktura fundacji rodzinnej ma przypominać strukturę spółki. Funkcjonuje w niej:

  1. Zarząd – reprezentuje i prowadzi sprawy fundacji. Jest odpowiedzialny za realizację celów fundacji, a także za jej finanse.
  2. Rada protektorów – pełni funkcje nadzorcze. Jest organem fakultatywnym.
  3. Zgromadzenie beneficjentów – tworzą je beneficjenci, którym przyznano prawo do uczestnictwa w zgromadzeniu. Podejmuje uchwały w sprawach wskazanych w ustawie lub statucie fundacji.

Beneficjenci fundacji rodzinnej

Beneficjentami fundacji rodzinnej będą mogły zostać osoby fizyczne – niezależnie od stopnia pokrewieństwa z fundatorem oraz organizacje pożytku publicznego. Beneficjent fundacji nie jest „wspólnikiem” fundacji ani współwłaścicielem jej majątku. O uprawnieniach beneficjenta decyduje fundator. Może on upoważnić beneficjenta do określonych świadczeń lub do przejęcia mienia fundacji na skutek jej likwidacji.

Opodatkowanie fundacji rodzinnych

Podstawowe zasady opodatkowania fundacji, według projektu ustawy, są następujące:

  1. Wniesienie mienia do fundacji. Wniesienie mienia do fundacji rodzinnej przeznaczonego na realizację jej celów nie będzie podlegało opodatkowaniu podatkiem dochodowym od osób prawnych, jeżeli wniesie je fundator. W praktyce może to oznaczać, że otrzymanie przez fundację rodzinną majątku od innych osób, na przykład w formie darowizny, będzie opodatkowane po stronie fundacji.
  2. Osiąganie dochodu podczas jej istnienia. Działalność operacyjna fundacji rodzinnej będzie obciążona podatkiem dochodowym od osób prawnych na zasadach ogólnych – w wysokości 19%. Niestety, projekt ustawy nie zakłada możliwości skorzystania ze stawki w obniżonej wysokości 9%. Krytycznie należy także ocenić nałożenie podatku dochodowego na dywidendy od spółek, których akcjami lub udziałami dysponuje fundacja.
  3. Świadczenie na rzecz beneficjentów. Przysporzenia z majątku fundacji w postaci świadczeń na rzecz beneficjentów lub jako następstwo likwidacji fundacji będzie podlegało podatkowi od spadków i darowizn. Wypłata na rzecz uprzywilejowanego kręgu beneficjentów (do którego należy: małżonek, zstępni, wstępni, pasierb, rodzeństwo, ojczym i macocha oraz sam fundator) będzie zwolniona od podatku, jeżeli przedmiotem świadczenia będzie mienie wniesione do fundacji przez fundatora. Tytułem przykładu, jeżeli fundator wniesie do fundacji 100.000,00 zł – zwolnienie dotyczy wyłącznie tej kwoty. Pozostali nabywcy świadczeń fundacji rodzinnej oraz mienia likwidowanej fundacji zapłacą podatek według nowej, 19% stawki.

Kontrowersje dotyczące zaproponowanego w projekcie ustawy sposobu opodatkowania fundacji rodzinnej były już sygnalizowane. Zasadniczy postulat dotyczył zapewnienia neutralności podatkowej wprowadzanego podmiotu.

Sukcesja fundacji rodzinnej

Przed osobami planującymi sukcesję stoi nie lada wyzwanie. Jest to przedsięwzięcie, którego nieodłącznym elementem są emocje i niepewność. Dotyczą one zarówno wyboru następców, jak i optymalnych narzędzi, które umożliwią przekazanie biznesu i jego dalszą ekspansję. Umiejętne skorzystanie z nowej instytucji i elastyczności jaką zapewnia pozwoli na rozdysponowanie ról z odpowiednim wyprzedzeniem, a rozważne planowanie przy odpowiednim wsparciu zaowocuje osiągnięciem obranego celu.

Czytaj także: Otrzymanie przez fundację lub organizację pożytku publicznego udziałów w spółce z o.o. nie podlega opodatkowaniu

Podsumowanie

Polskie ujęcie fundacji rodzinnej będzie rywalizowało zarówno ze swoimi odpowiednikami w innych krajach, jak i dotychczas wypracowanymi rozwiązaniami. Próba zachęcenia polskich przedsiębiorców do pozostawienia swojego majątku na terytorium Polski zderza się niestety ze zbyt asekuracyjną postawą ustawodawcy i obawami wykorzystania fundacji do unikania opodatkowania.

W wyniku przeprowadzonych konsultacji oraz zgłoszonych postulatów, Ministerstwo Finansów nie wyklucza wprowadzenia zmian w kluczowych dla atrakcyjności fundacji aspektach. Rozważane jest uzupełnienie projektu ustawy o fundacji rodzinnej m.in. o:

  • Wprowadzenie ulgi repolonizacyjnej – dla kapitału przenoszonego do polskiej fundacji rodzinnej z majątku zgromadzonego w podmiotach zagranicznych;
  • Możliwości zaliczenia do grona beneficjentów fundacji rodzinnej samego fundatora;
  • Zmianę wysokości opodatkowania podatkiem od spadków i darowizn beneficjentów fundacji rodzinnej, w oparciu o przynależność do danej grupy podatkowej według ustawy z dnia 28 lipca 1983 r. o podatku od spadków i darowizn. Rozważana jest zmiana pierwotnej stawki opodatkowania świadczeń beneficjentów w wysokości 19% i wprowadzenie w jej miejsce stawki 7% dla 1. grupy podatkowej, 12% dla 2. grupy podatkowej oraz 20% dla 3. grupy podatkowej;
  • Umożliwienie ograniczonego prowadzenia działalności gospodarczej i uzyskiwania dochodu pasywnego (np. dochodu z najmu lub dzierżawy) – poprzez wprowadzenie dopuszczalnego katalogu aktywności fundacji rodzinnej;
  • Możliwość uzyskania statusu podatnika VAT;
  • Umożliwienie skorzystania z 9% stawki podatku CIT;
  • Wprowadzenie możliwości odroczenia opodatkowania dywidendy, aż do momentu jej wypłaty na rzecz beneficjentów fundacji.

Prace legislacyjne nad projektem ustawy zmierzają ku końcowi, a obecne plany przewidują możliwość utworzenia fundacji rodzinnej już na początku 2022 roku. W niniejszej publikacji omówione zostały ogólne ramy rozwiązania, którego ostateczny kształt poznamy niebawem. Dopiero wówczas możliwa będzie stanowcza ocena wdrożonego pomysłu, którego realizacja jest w istocie niezbędna.

Specjalizacje powiązane z tą tematyką