FUNDACJA RODZINNA DO PLANOWANIA SUKCESJI
Przedstawiamy w telegraficznym skrócie czym będzie polska fundacja rodzinna i proponowane zasady jej funkcjonowania według zaktualizowanego projektu ustawy. Uwzględniamy jakie zmiany, to wprowadzi w obowiązujących już przepisach podatkowych czy prawie spadkowym.
W Rządowym Centrum Legislacji trwa procedowanie projektu ustawy o fundacjach rodzinnych. Projekt został przedłożony przez Ministra Rozwoju, Pracy i Technologii w marcu 2021 r. Po uwzględnieniu postulatów podniesionych w trakcie konsultacji publicznych, w październiku 2021 r. przedstawiono nowy projekt ustawy. Obecnie jest on na etapie opiniowania, a przewidywany termin wejścia w życie nowych przepisów to czerwiec 2022 r.
W obecnym stanie prawnym, w razie śmierci właściciela firmy rodzinnej, aby „zachować” jej działalność spadkobiercy muszą wykazać wolę kontynuowania biznesu, co w praktyce przysparza niemałych problemów. Po pierwsze, nie zawsze występują następcy prawni, a nawet jeśli występują, to nie zawsze są zainteresowani przejęciem interesu. Po drugie zaś – często spadkobierców jest kilku, relacje między nimi bywają różne, co także nie sprzyja sprawnej komunikacji i decyzyjności. W braku sukcesora albo w celu uniknięcia konfliktu pomiędzy spadkobiercami, właściciele firm rodzinnych podejmują decyzję o sprzedaży przedsiębiorstwa. Wiąże się to oczywiście z utratą rodzinnego charakteru biznesu.
O założeniach pierwotnego projektu ustawy pisaliśmy w artykule „Fundacja Rodzinna w Polsce – Istota pomysłu a oczekiwania przedsiębiorców”.
FUNDACJA RODZINNA na rynkach z tradycją biznesów pokoleniowych
W innych jurysdykcjach (dla przykładu w Szwajcarii czy Liechtensteinie) instytucja fundacji rodzinnej funkcjonuje już od lat, zatem należy się cieszyć, że w końcu i w Polsce podejmowane są działania, mające na celu wprowadzenie jej do porządku prawnego. Zdecydowanie uprości to planowanie sukcesji międzypokoleniowej, umożliwiając protoplaście biznesu ułożenie własnych reguł administrowania działalnością rodzinną i zasad rozdysponowania majątkiem. Oznacza to, że po śmierci fundatora (założyciela fundacji) majątek takiej fundacji nie będzie wchodził do masy spadkowej. Fundacja rodzinna (jako podmiot prawny) będzie zarządzać posiadanym majątkiem i zapewniać jego ochronę oraz spełniać świadczenia na rzecz wskazanego beneficjenta.
Dopuszczalna działalność fundacji rodzinnej
Zgodnie z projektem, fundacja rodzinna będzie mogła prowadzić wyłącznie działalność gospodarczą polegającą na:
- zbywaniu mienia, którego jest posiadaczem lub właścicielem (o ile mienie to nie zostało nabyte wyłącznie w celu dalszego zbycia);
- najmie, dzierżawie lub udostępnianiu na innej podstawie mienia, którego jest posiadaczem lub właścicielem;
- przystępowaniu i uczestnictwie w spółkach handlowych, funduszach inwestycyjnych, spółdzielniach oraz podmiotach o podobnym charakterze mających swoją siedzibę w kraju lub zagranicą;
- nabywaniu i zbywaniu papierów wartościowych, instrumentów pochodnych i praw o podobnym charakterze;
- udzielaniu pożyczek spółkom kapitałowym i osobowym (w których jest wspólnikiem) oraz beneficjentom;
- obrocie zagranicznymi środkami płatniczymi należącymi do fundacji rodzinnej w celu dokonywania płatności związanych z działalnością fundacji rodzinnej;
- prowadzeniu przedsiębiorstwa w ramach gospodarstwa rolnego.
Fundator i majątek fundacji rodzinnej
Fundacja rodzinna może być utworzona (powołana do funkcjonowania) przez fundatora. Z kolei fundatorem może zostać każda osoba fizyczna, posiadająca pełną zdolność do czynności prawnej. Przekładając to na język nieprawniczy – każda osoba, która ukończyła lat 18 i nie została ubezwłasnowolniona. Co do zasady fundatorów może być kilku – z jednym tylko wyjątkiem, kiedy to utworzenie fundacji następuje na mocy postanowień testamentu. W takiej sytuacji oczywiście założycielem jest wyłącznie jedna osoba (testator), wyrażający swą wolę w testamencie.
Fundator (lub fundatorzy – w zależności od liczby założycieli) organizują tzw. fundusz założycielski, czyli środki (aktywa) przeznaczone na realizację celów fundacji. Innymi słowy przyczyniają się do utworzenia majątku (mienia) fundacji rodzinnej, którego wartość nie może być niższa niż 100.000 zł.
Oprócz wspomnianego funduszu założycielskiego i wypracowanych w toku działalności fundacji zysków, na majątek fundacji rodzinnej składają się również darowizny od:
- fundatora/ów;
- spadkobierców ustawowych po fundatorze albo małżonku, zstępnym lub wstępnym fundatora;
- trustów (porozumień prawnych, na podstawie których dochodzi do przeniesienia własności czy posiadania majątku na powiernika w celu sprawowania zarządu powierniczego).
Co istotne, projekt zakłada, że odpowiedzialność fundacji rodzinnej będzie ograniczona właśnie do wartości mienia (środków) wniesionego przez fundatora/ów.
Kto może zostać beneficjentem fundacji?
Beneficjentem fundacji rodzinnej może być osoba fizyczna albo organizacja pozarządowa prowadząca działalność pożytku publicznego. Fundator przygotowuje listę pierwszych beneficjentów fundacji i zakres ich uprawień. Po utworzeniu fundacji rodzinnej, aktualizacji listy beneficjentów dokonuje zarząd. W każdym czasie fundator jest uprawniony do zmiany beneficjentów i przysługujących im świadczeń lub mienia po likwidacji fundacji rodzinnej.
Organy fundacji rodzinnej – podział zadań
Według projektu, organami fundacji rodzinnej mają być:
- Zarząd;
- Rada Protektorów;
- Zgromadzenie Beneficjentów.
Zarząd prowadziłby sprawy fundacji rodzinnej i reprezentował ją na zewnątrz, odpowiadał za realizację celów fundacji i bieżące ustalanie stanu płynności finansowej, a także informował beneficjenta o przysługującym mu świadczeniu.
Zgodnie z proponowanymi regulacjami, fundator może ustanowić radę protektorów, jednak w przypadku, gdy beneficjentów jest więcej niż 25, ustanowienie rady protektorów jest obowiązkowe. Rada protektorów będzie organem odpowiadającym radzie nadzorczej w spółkach kapitałowych, pełniącym funkcje kontrolne/nadzorcze w stosunku do zarządu w zakresie przestrzegania prawa i postanowień statutu fundacji.
Zgromadzenie beneficjentów tworzyć będą ci beneficjenci, którym statut przyzna uprawnienie do uczestnictwa w nim. Zakres uprawnień zgromadzenia beneficjentów wydaje się być stosunkowo wąski (zwłaszcza w zestawieniu z kompetencjami zgromadzenia wspólników/akcjonariuszy spółek kapitałowych). Analizując projekt ustawy, bezwzględnie uchwał tego organu wymagałyby:
- rozpatrzenie i zatwierdzenie sprawozdania zarządu z działalności fundacji rodzinnej
oraz sprawozdania finansowego fundacji rodzinnej za ubiegły rok obrotowy; - udzielenie absolutorium członkom zarządu fundacji rodzinnej z wykonania przez nich
obowiązków;
Statut może oczywiście wskazywać również inne sprawy wymagające uchwał Zgromadzenia Beneficjentów.
Obowiązki audytorskie
Fundacja rodzinna podlegać będzie kontroli audytorskiej. W ciągu 3 miesięcy od zakończenia danego roku obrotowego audytor/zespół audytorów, wyznaczony przez zgromadzenie beneficjentów ma przeprowadzić weryfikację zarządzania aktywami fundacji rodzinnej, zaciągania i spełniania zobowiązań oraz zobowiązań publicznoprawnych, pod kątem prawidłowości, rzetelności oraz zgodności z prawem, celami oraz dokumentami fundacji rodzinnej. Taka kontrola zakończy się sporządzeniem raportu i przekazaniem go zarządowi.
Rejestr fundacji rodzinnych
Fundacje wpisywane byłyby do jawnego rejestru fundacji rodzinnych, prowadzonego przez Sąd Okręgowy w Warszawie.
Rewolucja w zasadach opodatkowania
Zgodnie z uzasadnieniem projektu ustawy, kwestia opodatkowania działalności fundacji rodzinnej ma uwzględniać cały cykl jej funkcjonowania od momentu wniesienia majątku do fundacji rodzinnej, przez osiąganie przychodów (dochodów) przez fundację rodzinną, aż po dokonywanie świadczeń na rzecz beneficjentów czy likwidację fundacji rodzinnej. Założenie jest zatem takie, że fundacja rodzinna będzie łączyć w sobie zasady opodatkowania holdingów oraz wolnej od podatku sukcesji majątku najbliższej rodziny.
Fundacja rodzinna ma się stać podatnikiem podatku od osób prawnych na zasadach ogólnych. Majątek wnoszony do fundacji przez fundatora na realizację jej celów oraz fundusz założycielski nie będą podlegać opodatkowaniu. Z kolei mienie wniesione do fundacji rodzinnej przez inną osobę niż fundator będzie traktowane po stronie fundacji jak darowizna opodatkowana 19% CIT.
Dodatkowo projekt zakłada wprowadzenie do ustawy o CIT zwolnienia dla przychodów z zysków kapitałowych oraz przychodów z tytułu odsetek fundacji rodzinnych. Powyższe ma na celu zrównanie zasad opodatkowania wypłaty zysków fundacji rodzinnej do jej beneficjentów, z zasadami dotyczącymi beneficjentów rzeczywistych w holdingach. Umożliwi to m.in. reinwestycję dochodów dywidendowych i przesunięcie ich opodatkowania aż do momentu ostatecznej wypłaty zysku do beneficjentów fundacji.
Co więcej? Wprowadzenie instytucji fundacji rodzinnej pociągnie za sobą także daleko idące zmiany w podatku od spadków i darowizn:
- Wszelkie wypłaty z fundacji rodzinnej do jej beneficjentów i fundatora (w tym te pochodzące z zysków kapitałowych) podlegać będą opodatkowaniu podatkiem od spadków i darowizn, zaś sama fundacja rodzinna będzie pełniła funkcję płatnika tego podatku.
- Wypłaty pochodzące z mienia fundacji wniesionego przez fundatora (a także dochody z tego mienia – np. dochody z najmu nieruchomości) będą podlegać zwolnieniu z opodatkowania u członków jego najbliższej rodziny (podobnie jak wygląda to obecnie w przypadku darowizny czy spadkobrania w tzw. „zerowej” grupie podatkowej).
- Wypłaty z mienia wniesionego przez fundatora do beneficjentów spoza kręgu najbliższej rodziny opodatkowane mają być według skali (w stawkach obowiązujących obecnie) jednakże bez uwzględnienia kwot wolnych od podatku.
- Nowa 19% stawka podatku od spadków i darowizn ma zaś dotyczyć wypłat z osiągniętych przez fundację rodzinną zysków kapitałowych zwolnionych po stronie fundacji z podatku CIT.
W ten sposób opodatkowanie całej struktury fundacji rodzinnej ma odpowiadać zasadom jakie dotyczą holdingów.
Opisana konstrukcja opodatkowania wiązać się będzie z koniecznością prowadzenia przez fundacje rodzinne specjalnych ewidencji zarówno rachunkowych, jak i przeznaczonych na potrzeby rozliczenia podatku od spadków i darowizn. Pomoże to ustalić następujące (konieczne) kwestie:
- jakiej wartości mienie wniósł fundator;
- czy dochód osiągany z tego majątku podlega opodatkowaniu na moment jego osiągnięcia, czy też jest zwolniony z podatku;
- z jakiej kategorii dochodów pochodzą środki przekazywane beneficjentom oraz jaki rodzaj pokrewieństwa łączy beneficjenta z fundatorem.
Oczywiście poziom skomplikowania rozliczeń wzrośnie, gdy fundacja będzie miała kilku fundatorów oraz różne poziomy pokrewieństwa beneficjentów z każdym z nich.
Na marginesie warto jeszcze wspomnieć o zasadach opodatkowania zbycia np. udziałów uzyskanych przez beneficjenta z fundacji. Otóż dochód beneficjenta, uzyskany ze sprzedaży udziałów czy akcji otrzymanych od fundacji (w wysokości uiszczonego podatku od spadków i darowizn) jest zwolniony z podatku dochodowego u beneficjenta.
Zmiany gonią zmiany
Projekt ustawy przewiduje także modyfikacje m.in. regulacji prawa spadkowego, ustawy o kształtowaniu ustroju rolnego spadkowego, ustawy o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu, a także przepisów podatkowych.
Przykładowo, mienie przekazane lub darowane fundacji rodzinnej ma być doliczane do spadku przy ustalaniu podstawy obliczania zachowku. Jednocześnie, dla obowiązanego do zapłaty zachowku przewiduje się również możliwość odroczenia terminu jego zapłaty bądź rozłożenia go na raty. Projekt zakłada także wprowadzenie prawa do zrzeczenia się zachowku.
Co więcej, według projektu w przypadku nabycia nieruchomości rolnej przez fundację rodzinną lub osobę bliską fundatora – nie będzie wymagana zgoda Dyrektora Generalnego Krajowego Ośrodka Wsparcia Rolnictwa, jak również Krajowemu Ośrodkowi nie będzie przysługiwać prawo do złożenia oświadczenia o nabyciu tej nieruchomości. Beneficjent fundacji, który nabędzie taką nieruchomość rolną, nie będzie również obowiązany prowadzić na nieruchomości gospodarstwa rolnego.
Przewiduje się też zmianę definicji trustu i beneficjenta rzeczywistego w ustawie o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu, aby jej przepisy ustawy znalazły zastosowanie także do fundacji rodzinnej.
Podsumowanie
Niewątpliwie, projektowane zmiany są odpowiedzią na potrzeby obrotu gospodarczego. Ściśle chodzi o brak w prawie polskim regulacji tożsamych z tymi, obowiązującymi w krajach Europy Zachodniej, określających funkcjonowanie instytucji, które umożliwiają efektywne planowanie sukcesji pokoleniowej i zachowanie trwałości rodzinnych biznesów. Oczywistym jest, że przemyślana i gruntownie zaplanowana sukcesja międzypokoleniowa, wykorzystująca instytucję fundacji rodzinnej, nie tylko umożliwi rozpisanie celów firmy i ustalenie planu ich realizacji przez przyszłe pokolenia, ale przede wszystkim ZABEZPIECZY aktywa rodzinne i przyczyni się do zachowania niematerialnych wartości (ducha) biznesu. Opisywany w artykule projekt ustawy o fundacjach rodzinnych przewiduje, że nowe przepisy miałyby zacząć obowiązywać od 1 czerwca 2022 r. W tym przypadku zatem z zaciekawieniem śledzimy postępy procedury legislacyjnej.
Blog pod redakcją dr Anny Marii Panasiuk
Założyciel i partner zarządzający kancelarii Panasiuk & Partners. Wieloletni doradca klienta w wealth management. Kieruje zespołem prawników, doradców podatkowych i księgowych, gdzie usługi zespołu skierowane są na efektywne zarządzenia portfelem klientów.
Nowe publikacje
Chcesz być na bieżąco, wpisz mail, a otrzymasz nowe publikacje prosto do skrzynki:
