Funkcjonowanie swobód wspólnego rynku Unii Europejskiej doprowadziło do rozproszenia aktywów polskich obywateli na różne kraje wspólnoty. W momencie śmierci osoby, która była właścicielem składników majątku położonego w różnych krajach, spadkobiercy stają przed problemem skutecznego przeprowadzenia postępowania spadkowego.

Wśród głównych kwestii wymagających analizy wskazać należy przede wszystkim wybór prawa właściwego dla postępowania spadkowego oraz konieczność przeprowadzania wielu postępowań w stosunku do składników majątku położonych na obszarach różnych jurysdykcji. Nie istnieje bowiem żaden szeroko stosowany akt prawa międzynarodowego, który regulowałby wymienione powyżej kwestie. Wyjątkiem jest tu co prawda Konwencja dotycząca kolizji praw w przedmiocie formy rozporządzeń testamentowych, sporządzona w Hadze dnia 5 października 1961 r., jednak należy zauważyć, że ogranicza się ona jedynie do 35 państw będących jej stroną. Całkowicie poza regulacją pozostaje dodatkowo kwestia transgranicznego spadkobrania ustawowego. Dlatego polscy obywatele, który odziedziczyli rzecz lub prawo znajdujące się poza terytorium Polski, niejednokrotnie zmuszeni są do przeprowadzania szeregu postępowań spadkowych zgodnie z prawem państwa, w którym spadkodawca pozostawił dany składnik majątku.

Powyższy problem stał się przedmiotem zainteresowania ustawodawcy unijnego, czego wynikiem jest Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 650/2012 z dnia 4 lipca 2012 r. w sprawie jurysdykcji, prawa właściwego, uznawania i wykonywania orzeczeń, przyjmowania i wykonywania dokumentów urzędowych dotyczących dziedziczenia oraz w sprawie ustanowienia europejskiego poświadczenia spadkowego (dalej „Rozporządzenie”). Należy jednak mieć na uwadze, że ze stosowania Rozporządzenia zrezygnowały trzy państwa – Dania, Wielka Brytania i Irlandia.

Rozporządzenie konstytuuje główną zasadę, zgodnie z którą od dnia 17 sierpnia 2015 r. prawem właściwym dla postępowań w sprawach dziedziczenia majątku po osobie zmarłej będzie prawo kraju, w którym osoba ta miała  miejsce zwykłego pobytu w chwili śmierci. Omawiany akt reguluje również zasady kolizji przepisów oraz wprowadza reguły uznawania i wykonywania orzeczeń wydawanych przez sądy i organy państw członkowskich w innych krajach Unii. Rozporządzenie jest więc próbą całościowej regulacji kwestii spraw spadkowych, dzięki której obywatele Unii będą mogli w prostszy i szybszy sposób dochodzić swoich praw do spadku.

Szczególnym narzędziem, które wprowadza Rozporządzenie, jest europejskie poświadczenie dziedziczenia (dalej „EPD”).  EPD ma ułatwić realizację praw beneficjentów spadku bez konieczności uzyskiwania dodatkowych dokumentów w różnych państwach członkowskich.

Prawo do wystąpienia o wydanie EPD będzie przysługiwać spadkobiercom, zapisobiercom mającym bezpośrednie prawa do spadku oraz wykonawcom testamentów lub zarządcom spadku, którzy potrzebują wykazać w innym państwie członkowskim swój status lub prawa.

W Polsce organami właściwymi do wydawania EPD  będą sądy i notariusze. Rozporządzenie upoważnia te organy do weryfikacji podstaw do wydania EPD poprzez możliwość żądania dodatkowych dokumentów lub złożenia przez zainteresowane strony przyrzeczenia.  Osoba, która uzyska EPD, nie będzie zobowiązana do przeprowadzenia dodatkowych procedur związanych z uznaniem tego dokumentu w innym państwie członkowskim. Trzeba jednak mieć na uwadze, iż odpis EPD będzie wywoływał skutki prawne jedynie przez sześć miesięcy, z wyjątkiem szczególnych sytuacji, w których organ wydający zaświadczenie może zdecydować o dłuższym okresie jego ważności. Aby móc posłużyć się zaświadczeniem po upływie tego okresu, należy wystąpić do właściwego organu o przedłużenie okresu ważności lub o wydanie nowego dokumentu.

Istotną cechą EPD jest konieczność zachowania szczegółowej treści takiego poświadczenia. EPD ma zawierać m.in. takie informacje, jak dane małżonka lub partnera zmarłego, byłego małżonka, sporządzone dotychczas przez zmarłego testamenty oraz zawarte przez niego majątkowe umowy małżeńskie. EPD zaświadcza również o przypadającym każdemu ze spadkobierców czy zapisobierców udziale w spadku.

Pamiętać należy, że EPD nie zastępuje dokumentów wydanych przez organy państw członkowskich (np. stwierdzenia nabycia spadku). Nie stanowi ono również materialnoprawnej podstawy praw i obowiązków związanych ze spadkobraniem. EPD jest dokumentem rodzącym jedynie wzruszalne domniemanie prawne, iż osoba wymieniona w poświadczeniu jako spadkobierca, zapisobierca, wykonawca testamentu lub zarządca spadku posiada ten status i określone uprawnienia. 

Podsumowując, od 17 sierpnia 2015 r. wejdą w życie znaczące zmiany w zakresie transgranicznej procedury spadkowej. Nowe regulacje niewątpliwie ułatwią postępowanie związane ze sprawami spadkowymi, przede wszystkim dochodzenie praw majątkowych, np. wypłatę środków finansowych znajdujących się na kontach banków mających siedzibę w państwach członkowskich Unii Europejskiej. Oczywiście z oceną skuteczności Rozporządzenia trzeba będzie poczekać, jednakże już dziś można stwierdzić, że takie rozwiązania przyczyniają się do coraz pełniejszej integracji europejskiej, w szczególności na poziomie bezpośrednio dotyczącym pojedynczych obywateli.

Paweł Szumowski, aplikant radcowski Yours Panasiuk i Katarzyna Zając, aplikant radcowski Yours Panasiuk